Estes compostos, denominados senolíticos, ofrecen a promesa de futuras terapias fronte ao cancro e fronte a enfermidades asociadas ao envellecemento
Investigadores do Instituto de Investigación de Santiago (IDIS) liderados polo Dr Manuel Collado e o Dr Eduardo Domínguez identifican unha nova familia de compostos con capacidade de matar especificamente as células envellecidas. O traballo, publicado na prestixiosa revista Nature Communications, describe o uso dun sistema de procura masiva de compostos con esta actividade.
A acumulación no corpo de células envellecidas co paso dos anos, as denominadas “células senescentes”, está na base do envellecemento e das súas patoloxías asociadas que son a causa fundamental do declive funcional, a fraxilidade e a morbilidade que acompañan á vellez. “Para loitar fronte ás enfermidades asociadas ao envellecemento, os investigadores de todo o mundo lanzáronse recentemente a unha moderna procura da fonte da eterna mocidade, en forma de moléculas capaces de eliminar selectivamente a estas células e obter con iso beneficios terapéuticos” destaca Manuel Collado.
O laboratorio de Células Nai en Cancro e Envellecemento do IDIS, liderado polo Dr Manuel Collado, axuntou as súas forzas ás da plataforma de descubrimento de fármacos que dirixe a Dra Mabel Louza do grupo BioFarma do CIMUS da USC. Realizando unha procura sistemática de fármacos aprobados para o seu uso en humanos que mostrasen esta actividade indutora de morte específica de células senescentes, (o que se denomina actividade senolítica) os investigadores acharon unha familia de compostos que mostraban esta actividade. Trátase da familia dos Glucósidos Cardíacos, un conxunto de compostos con actividade terapéutica coñecida desde hai séculos e que na actualidade emprégase para o tratamento de certas afeccións cardíacas a partir de extractos da planta do xénero Digitalis (moi abundante na flora da comunidade galega). Segundo Manuel Collado “este é un bo exemplo de que atopar novas utilidades a fármacos coñecidos é unha estratexia que podería permitir acelerar o desenvolvemento de novas terapias e reducir os riscos de efectos secundarios”.
Os primeiros asinantes do artigo, o Dr Francisco Triana-Martínez, cuxo traballo foi financiado polo CONACYT Mexicano, e a estudante de doutoramento Pilar Picallos-Rabina, dedicaron todos os seus esforzos a demostrar esta capacidade senolítica dos Glucósidos Cardíacos, así como a desentrañar os mecanismos moleculares que son responsables da mesma. Os autores conseguiron non só probar esta actividade, senón que ademais deron coa vulnerabilidade que caracteriza ás células senescentes e que as fai máis sensibles a estes fármacos. “Entender que fai a estas células senescentes máis vulnerables pode permitirnos desenvolver novos fármacos máis seguros fronte a elas”, afirma o Dr Francisco Triana-Martínez.
Pero este descubrimento non só ten unha posible aplicación ás enfermidades asociadas ao envellecemento; “a actual quimioterapia e radioterapia aplicada a pacientes con cancro moitas veces non é completamente efectiva porque non é capaz de matar a todas as células do tumor”, comenta Pilar Picallos-Rabina. “Pola contra, as células quedan danadas nun estado de letarxia idéntico ao que mostran as células envellecidas”, continúa.
Estas células “zombis” poden supoñer un risco para os pacientes se conseguen reactivarse co tempo, dando lugar a miúdo a novos crecementos tumorais aínda máis malignos. Ademais, en moitas ocasións os temidos efectos secundarios destas terapias anticancro están relacionados coa indución de senescencia das células sas non tumorais. “A posibilidade de combinar quimioterapia fronte ao cancro con este tipo de compostos senolíticos supón unha enorme promesa para aumentar a eficacia dos tratamentos e ao mesmo tempo reducir eses efectos secundarios”, afirma o Dr. Collado.
Por todo iso, os investigadores centráronse en demostrar a utilidade da aplicación destes fármacos senolíticos recentemente descubertos na terapia fronte ao cancro empregando modelos animais preclínicos. Coa colaboración de grupos de investigación do Instituto de Oncoloxía do Hospital Vall d´ Hebrón (VHIO) e do Instituto de Investigación de Barcelona (IRB), dirixidos polo Dr Joaquín Arribas e o Dr Manuel Serrano, respectivamente, os autores conseguiron demostrar que a combinación destes fármacos con quimioterápicos é moito máis eficiente fronte ao cancro que a terapia convencional e que son eficaces tamén fronte a enfermidades asociadas ao envellecemento como a fibrose pulmonar.
Os próximos pasos destes investigadores van encamiñados a descubrir aínda máis compostos con esta actividade senolítica que poidan ser empregados no futuro en terapias fronte a cancro e ao envellecemento. Ademais, o grupo que dirixe o Dr Manuel Collado está empeñado en aplicar o coñecemento da área da senescencia celular na loita fronte ao cancro: “Sería espectacular que o mesmo mecanismo que nos fai envellecer poida quizais tamén axudarnos a curar o cancro”, manifesta.
No traballo, ademais dos investigadores do IDIS, tanto do Hospital Clínico como do CIMUS-USC, colaboraron diversos científicos do CIQUS-USC; do CNIO e do IMDEA Alimentación de Madrid; e VHIO, IRB e Hospital Clinic de Barcelona.
Referencia bibliográfica:
Francisco Triana-Martínez, Pilar Picallos-Rabina, Sabela Dá Silva-Álvarez, Federico Pietrocola, Susana Chairos, Verónica Xeonllo, Enrica Soprano, Pablo Pedrosa, Alba Ferreirós, Marta Barradas, Fernanda Hernández-González, Marta Lalinde, Neus Prats, Cristina Bernadó, Patricia González, María Gómez, Maria P. Ikonomopoulou, Pablo J Fernández-Marcos, Tomás García-Caballero, Pablo do Piñeiro, Joaquín Arribas, Anxo Vidal, Miguel González-Barcia, Manuel Serrano, María I. Louza, Eduardo Domínguez, and Manuel Collado“ Identification and characterization of Cardiac Glycosides as senolytic compounds”. (2019) NATURE COMMUNICATIONS
DOI : 10.1038/ s41467-019-12888-x Publicación online: http://www.nature.com/ncomms
