O proxecto, desenvolvido polos grupos IDIS GenPoB e GenVip, detectou cambios na microbiota de persoas con Trastorno do Espectro Autista e demencia despois de escoitar música.
O seguinte concerto terá lugar o 3 de outubro no Auditorio de Galicia e nel participarán a Real Filharmonía de Galicia e a Banda de Santiago.
Santiago de Compostela, 16 de setembro de 2025.- O IDIS acolleu este martes a presentación dos resultados da última edición de Sensoxenoma, un evento no que a doutora Laura Navarro Ramón, musicóloga e coordinadora do proxecto, compartiu importantes avances nos seus estudos sobre a influencia da música na bioloxía humana, con Antonio Salas e Federico Martinón, investigadores principais da iniciativa. Tras tres anos de investigación, os estudos demostraron que certos estímulos musicais son capaces de modificar a expresión xénica, a actividade das proteínas e mesmo a microbiota oral. A música, ese elemento universal que acompañou á humanidade dende as súas orixes, non só nos move ou serve de entretemento: tamén pode transformarnos.
A investigación está a levarse a cabo en pacientes con diferentes doenzas, como dano cerebral, Alzheimer ou Trastorno do Espectro Autista (TEA). «Agora entendemos que a música non é só un estímulo cultural ou emocional, senón un modulador biolóxico capaz de influír en xenes, proteínas e microorganismos que afectan directamente á saúde e ao benestar», afirmou Antonio Salas, líder do grupo de investigación GenPoB do IDIS.
No evento tamén estiveron presentes Ángel Facio Villanueva, xerente da Área Sanitaria de Santiago de Compostela e Barbanza; Míriam Louzao Fernández, concelleira de Capital Cultural, Turismo, Educación e Memoria Histórica de Santiago de Compostela; Sabela García Fonte, directora técnica da Real Filharmonía de Galicia; Casiano Mouriño, director da Banda Municipal de Música de Santiago de Compostela; e Dulce María García Mella, secretaria xeral da USC.
Proxecto Sensoxenoma
O Sensoxenoma, como disciplina que estuda o impacto da música na expresión xénica, foi concibido como concepto e desenvolvido polos grupos de investigación multidisciplinares da Universidade de Santiago de Compostela e o IDIS, GenPoB (Grupo de Xenética de Poboacións en Biomedicina) e GenViP (Grupo de Investigación en Xenética, Vacinas e Enfermidades Infecciosas), dirixidos por Antonio Salas Ellacuriaga e Federico Martinón Torres, respectivamente. O proxecto comezou cos Concertos Sensoxenoma22, en colaboración coa Real Filharmonía de Galicia e o Auditorio de Galicia. Estes concertos foron concibidos como experimentos controlados para estudar a relación entre os estímulos musicais e a bioloxía humana.
Durante os dous primeiros anos, os estudos centráronse en persoas sen patoloxías coñecidas e en pacientes con trastornos cognitivos en persoas maiores, especialmente a enfermidade de Alzheimer. Grazas a estes estudos pioneiros, o equipo publicou varios artigos que sentaron as bases para explorar como a música pode influír en procesos biolóxicos complexos. En definitiva, 2025 foi un ano particularmente revolucionario para o proxecto. Por primeira vez, os investigadores puideron analizar pacientes con dano cerebral e TEA, ademais de proporcionar novos resultados en pacientes con demencia, abrindo un novo capítulo na investigación sensoxenómica. «Estamos a romper barreiras técnicas de todo tipo», di Antonio Salas. «Desde analizar cantidades mínimas de sangue obtidas cunha simple punción no dedo ata estudar todo o transcriptoma de mostras de saliva e bágoas. Ademais, puidemos medir simultaneamente a expresión de máis de 30.000 moléculas, miles de proteínas e, por primeira vez, a microbiota oral en pacientes con Alzheimer e TEA a partir de mostras mínimas recollidas en contextos loxísticos moi complexos», explica.
En pacientes con TEA, a música modula os xenes implicados no desenvolvemento neurolóxico, a regulación inmunitaria e a función mitocondrial, mentres que na enfermidade de Alzheimer, os cambios na microbiota oral suxiren que a música podería influír nos mecanismos relacionados coa neuroinflamación e a progresión da enfermidade. Estes resultados aliñanse coa hipótese emerxente na neurociencia de que as infeccións e os desequilibrios microbianos poderían ser un factor causante en certas demencias. «É fascinante observar como un estímulo tan humano como a música pode xerar cambios medibles no corpo», explicou Laura Navarro. «Isto demóstranos que a música pode actuar como un modulador biolóxico, non só emocional ou cognitivo. E o mellor de todo é que estes efectos se perciben con máis intensidade nos pacientes, o que abre enormes posibilidades terapéuticas», engadiu.
O proxecto tamén destacou a importancia da colaboración coas asociacións de pacientes. Estas organizacións, que actualmente son quince en total, non só facilitan o contacto cos participantes, senón que tamén proporcionan información valiosa sobre a experiencia subxectiva e a calidade de vida do paciente. A integración destas voces permite aos especialistas avaliar non só os cambios biolóxicos, senón tamén as melloras na interacción social, a comunicación e o benestar emocional, aspectos fundamentais da vida cotiá das persoas que sofren lesións cerebrais ou TEA. Esta estreita colaboración levou a outro dos fitos importantes do ano: o lanzamento do proxecto europeo EUTERPE_adn, que permitiu o desenvolvemento de obradoiros musicais interactivos e sostidos con pacientes con diversas patoloxías, así como a recollida e análise de mostras biolóxicas para avaliar o efecto destas intervencións.
Sensoxenoma representa unha disciplina emerxente que estuda como os estímulos sensoriais afectan a bioloxía a nivel molecular. A través desta perspectiva, o equipo busca identificar biomarcadores de resposta individual, validar dianas terapéuticas e establecer relacións causais entre a música e os procesos fisiolóxicos, abordando preguntas de longa data sobre a falta de evidencia científica nos estudos de arte e saúde. O equipo de investigación destaca que a música non só activa o cerebro, senón que tamén ten un efecto sistémico, modulando xenes, proteínas e microbiomas en tecidos periféricos como a saliva. Isto indica que a música pode actuar no chamado eixe oral-cerebral, unha vía emerxente que conecta a microbiota oral coa función cerebral e os procesos inflamatorios. «Estamos no comezo dunha nova era na investigación sobre música e saúde», conclúe Federico Martinón. «A integración da sensoxenómica coa neurociencia, a práctica clínica e a bioloxía molecular permítenos albiscar terapias musicais baseadas en evidencias sólidas, co potencial de transformar a atención a pacientes con diversas afeccións neurolóxicas e cognitivas», sinala.
Antonio Salas, pola súa banda, indica que “a detección de alteracións na microbiota de pacientes tras a estimulación musical é especialmente interesante, xa que actualmente se está a demostrar que a orixe de certas enfermidades neurodexenerativas podería estar ligada a infeccións orais”. O feito de que a música poida modular a microbiota oral abre a posibilidade de explorar o seu potencial na identificación de biomarcadores. Así, durante o ano 2025, especialistas dos dous grupos de investigación publicaron seis novos estudos, ampliando e consolidando a evidencia de que a música modula a expresión xénica, o proteoma e a microbiota, tanto en pacientes coa enfermidade como en individuos sans. Entre as achegas máis relevantes está o feito de que a música pode compensar a expresión xénica alterada nos trastornos cognitivos relacionados coa idade mediante a activación das vías de autofaxia e a organización sináptica. Ademais, en pacientes con enfermidade de Alzheimer, a música modula a microbiota oral, afectando ás bacterias implicadas na neuroinflamación e nos procesos neurodexenerativos. No caso do TEA, a música inflúe nos xenes asociados á función inmunitaria e mitocondrial, así como na microbiota oral, o que suxire efectos sistémicos e potenciais beneficios para a cognición e a interacción social. Finalmente, no dano cerebral, a música afecta os xenes relacionados coa neuroplasticidade e a reparación neuronal, o que apoia a súa integración en programas de rehabilitación.
Próximo concerto
